Яна выйшла да мяне насустрач, маленькая, сухенькая бабулька з кіёчкам, і мне нават няёмка стала ад таго, што патурбавала яе пакой. Але тут бабулька ўсміхнулася, ды так шчыра, так ветліва, і здалося раптам, што яна так шмат гадоў чакала менавіта мяне. Чакала, каб даверыць усё тое, што больш за шэсць дзесяцігоддзяў непарушаным скарбам зберагалася ў сэрцы. Дзякуй вам, паважаная Вера Мікалаеўна, за гэты давер і за аповед аб удовінай долечцы вашай.
...Яны абодва жылі на хутары каля Нязбодзічаў і змалку ведалі адзін другога. А калі юная Верачка занявесцілася, то не раз на вячорках пачала лавіць на сабе замілаваны погляд суседа Мішы Турака. Лавіць лавіла, але ганаровай была і ніяк на гэтыя погляды не адказвала. Тым больш, што хлопцы каля яе роем віліся, і не толькі нязбодзіцкія, а і з іншых вёсак. Ды і не дзіва: дзяўчына яна была ладная, стройная, як таполя, косы русыя ніжэй пояса і вочы сінія-сінія, нібы валошкі ў жыце. Гэта акрамя таго, што спраўна вязала пруткамі, кудзелю прала, дываны ткала і, наогул, была нявестай якіх пашукаць. Але Міхась надзеі не губляў і, нягледзячы ні на што, пастаянна аказваў знакі ўвагі ганаровай суседцы. Ён жа таксама быў хлопец прыкметны. Вывучыўся на краўца, шыў мужчынскія касцюмы, штаны, кажухі. Чым не жаніх? А да таго ж ветлівы, прыгожы. Адзін толькі чуб чаго каштаваў! Дзяўчаты на яго яшчэ як заглядваліся. Ды толькі для яго адзінай зорачкай у небе была сінявокая Верачка. Ну проста свет на ёй клінам зышоўся. І знайшоў урэшце сцежачку да яе сэрца, падабраў ключык. Спачатку дазволіла праводзіць дахаты, потым сядзелі на лаўцы да першых пеўняў, а там і пра вяселле гаворка пайшла. Усё б добра, толькі на той час ужо вайна бушавала. У Нязбодзічах немцы парадкі ўстанаўлівалі, лютавалі, здзекваліся. Але насуперак усяму жыццё працягвалася, кідаючы выклік страху перад смерцю. І летам 1942-га, акурат на Сёмуху, Міхась і Вера павянчаліся ў дабравольскай царкве. І вяселле было, і сукенка белая, і вэлюм, і госці крычалі “горка” і жадалі доўгага шчаслівага жыцця... Хіба ведалі тады маладыя, хіба маглі ведаць, што шчасце тое будзе доўжыцца ўсяго два гадочкі.
...Роды ў Веры былі цяжкімі, фельчарка нават баялася за жыццё парадзіхі, хацела плод умярцвіць... Але прыйшоў Міхась, глянуў на змучаную жонку і заплакаў... Відаць, чула душа яго, што век кароткі, хацелася, каб засталося дзіцятка, каб памятала... І ў рэшце рэшт з’явілася на свет дзяўчынка. Ладненькая такая, прыгожая крыкуха. Запоўніла сабою ўсю хату і зрабіла яшчэ шчаслівейшымі маму і тату. Гэта радасная падзея адбылася ў маі сорак чацвёртага, а ў ліпені Міхась пайшоў на фронт. І не вярнуўся...
Шмат гадоў мінула з той пары. Даўно пастарэла хутарская прыгажуня Верачка і стала Верай Мікалаеўнай. Цяжкая праца паскручвала рукі і ногі. Зараз яна можа толькі з кіёчкам рухацца па хаце, ды і то з цяжкасцю. Але па-ранейшаму цёплым і шчырым застаўся погляд выцвілых ад слёз вачэй, і прывабная ўсмешка амалоджвае маршчыністы твар, і памяць такая ясная, нібы не было тых гадоў, дзесяцігоддзяў...
— Я так доўга-доўга яго чакала... — з сумнай усмешкай гаворыць старэнькая ўдава. — Амаль трыццаць гадоў. Апошні ліст ад яго прыйшоў у пачатку студзеня 1945-га. “Чакай мяне, Верачка, я вярнуся да цябе цёмнай ночкаю. А можа зусім не вярнуся...” — так напісаў ён мне ў тым лісце, і больш не было ніводнай вестачкі. А я ўсё чакала і чакала, спадзявалася, што аднойчы ўвойдзе ў хату і я здыму тую чарнату з галавы. Да варажэек хадзіла, і тыя заўсёды казалі, што жывы, што вернецца. Але міналі гадочкі, а яго не было.
Дачку выгадавала адна, вывучыла, замуж аддала. Яна трох сыноў нарадзіла. Усе добрыя, працавітыя, людзьмі паважаныя. Старэйшы Барыс нядаўна быў запрошаны на Дажынкі ў Оршу, як уладальнік аднаго з лепшых фермерскіх гаспадарак. Прывёз адтуль прэмію і шмат прыемных уражанняў.
Так, даўно вырасла і ўжо сама стала бабуляй дачка Ніна. Яна не памятае бацьку, але раз-пораз перачытвае лісты з фронту, якія так клапатліва захоўваюцца вось ужо 64 гады. Яна бярэ ў рукі пажоўклыя лісткі і чытае радкі, адрасаваныя некалі менавіта ёй: “Здрастуй, сонца, здрастуй, неба, здрастуй, розачка. Дочачка мая, аб табе, дарагая Ніначка, я думаю і ў дзень і ў ночы. І ніколі не забуду цябе...”
— Колькі раз я перачытвала гэтыя радкі з тых пор, як навучылася чытаць, — уступае ў размову Ніна Міхайлаўна, — чытала, і слязьмі палівала, і так чакала тату, як толькі ўмее чакаць асірацелае дзіця. Як жа мне яго не хапала! Перадаць не магу. Бывала, пайду ў лясок, што за вёскай, і крычу што сілы маю: “Тата, татачка, дзе ты? Чаму ты да мяне не ідзеш?” А са мной толькі рэха дражніцца. Часта хадзіла, пакуль не падрасла і не зразумела, што не чуе ён мяне і што не вернецца. А сніўся часта і па сённяшні дзень сніцца. Здаецца, заходзіць у хату, скідае рукзак, а я яму на шыю кідаюся... Такія вось сны.
Я трымаю на далоні лісты з сорак чацвёртага. Невялічкія трохвугольнічкі, адпраўленыя некалі той, якая была найдаражэйшай у свеце. А яна па сёння не ведае, дзе апошняе прыстанішча, дзе той пагорачак, пад якім ляжыць яе Міхась, яе адзіны муж, яе кароткае шчасце. Яна проста памятае, і гэтая памяць будзе жыць у сэрцы, пакуль яно б’ецца.
Ядвіга КОБРЫНЕЦ.
